Διαμεσολάβηση πριν τη δικαιοσύνη

Η πρόσφατη έρευνα που δείχνει χαμηλό βαθμό εμπιστοσύνης στην ελληνική δικαιοσύνη έρχεται να επιβεβαιώσει μια σχεδόν παγιωμένη τάση δυσπιστίας της κοινωνίας σε ένα βαθιά δημοκρατικό θεσμό. Είναι προφανώς ανησυχητικό ως εύρημα ακόμη και αν αποτελεί απλά γενική αίσθηση των πολιτών, πως λέξεις όπως παρεμβάσεις, μεροληψία, συμφέροντα, ανισότητα  συνδέονται στη συνείδηση πολλών πολιτών με την απονομή της δικαιοσύνης. Και είναι εξίσου αξιοσημείωτο πως την ίδια στιγμή η διαμεσολάβηση φαίνεται να συγκεντρώνει εντυπωσιακή αποδοχή από την ίδια κοινωνία που αυτονόητα αναζητεί μια εναλλακτική διαδικασία επίλυσης των διαφορών της.

Το πιο κοινό λάθος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να διαφωνήσουμε με τα ευρήματα. Οι έρευνες έχουν πολλά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά και φυσικά διαφορετικές αναγνώσεις. Καμία όμως ανάγνωση δεν μπορεί να μεταβάλλει τη γενική αντίληψη των πολιτών για την εικόνα της δικαιοσύνης. Αν αυτό νιώθουν, αυτό είναι. Ωστόσο, η  διαμεσολάβηση δεν είναι επιλογή που έρχεται να αντικαταστήσει τη δικαιοσύνη. Αυτό πρέπει να είναι σαφές σε όλους. Η διαμεσολάβηση είναι πριν τη δικαιοσύνη και όχι αντί της δικαιοσύνης. Η διαμεσολάβηση δεν επενδύει σε μια δικαιοσύνη που δε λειτουργεί. Και οι δύο θεσμοί δίνουν λύσεις μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις. Αλληλοσυμπληρώνονται και δεν διεκδικούν μερίδιο από την αγορά των διαφορών.

Κάτι πρέπει να αλλάξει λοιπόν στη δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη κινείται πολύ αργά. Το «θα τα πούμε στο δικαστήριο» είναι πολύ μακρινό ραντεβού για να αποτελεί απειλή συμμόρφωσης. Υποθέσεις δικάζονται σε μεγάλες αποστάσεις από το γεγονός, όταν ο χρόνος ξεθωριάζει τη μνήμη των μαρτύρων, ακόμη και τις σελίδες της δικογραφίας. Η δικαιοσύνη είναι φοβική στην εξέλιξη. Βασίζεται σε ξεπερασμένα πρότυπα οργάνωσης και λειτουργίας. Ακόμη κα το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα (με τόνους χαρτιών) μαρτυρεί τη διαφορά χρονικής φάσης από τους ρυθμούς της υπόλοιπης κοινωνίας. Η δικαιοσύνη μοιάζει σταθερά απρόθυμη στην εισαγωγή της τεχνολογίας στις διαδικασίες δίκης. Την ώρα  που ξένες δικαιοδοσίες διεξάγουν ηλεκτρονικές δίκες, στην Ελλάδα εξορκίζεται η ανάλογη προοπτική, στις σπάνιες φορές που συζητείται. Η δικαιοσύνη «ξοδεύει» την αξία των εξαιρετικών Ελλήνων δικαστών με υπερφορτωμένα πινάκια και με δίκες ολίγων λεπτών, με δουλειά στο σπίτι και ασφυκτικές προθεσμίες.

Τα ευρήματα δεν είναι καινούργια αλλά επαναλαμβανόμενα. Σχεδόν δε μας ξενίζουν. Η δικαιοσύνη κινείται χαμηλά στην κλίμακα αξιοπιστίας των θεσμών εδώ και χρόνια. Και δυστυχώς παραμένει χαμηλά. Οι προσπάθειες ανάταξης  θέλουν χρόνο για να αποδώσουν.   Η καταγεγραμμένη αύξηση της εμπιστοσύνης στη διαμεσολάβηση, με τη νομοθετημένη πλέον υποχρεωτικότητα τςη αρχικής συνεδρίας, ως προδικασίας,  αποτελεί μιας πρώτης τάξης ευκαιρία για την ίδια τη δικαιοσύνη. Το όφελος είναι τουλάχιστον διπλό. Ο νέος θεσμός θα αποκτήσει χιλιάδες νέους συνειδητοποιημένους χρήστες και άλλη κουλτούρα επίλυσης των διαφορών. Η δικαιοσύνη θα απαλλαγεί από χιλιάδες υποθέσεις που επιβαρύνουν το σύστημα απονομής και θα βρει οξυγόνο να δικάσει πιο γρήγορα, να αποφασίσει καλύτερα, να προσαρμοστεί τεχνολογικά, να δώσει ξανά κύρος στους δικαστές.      

Είναι έργο όλων μας να μετατρέψουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών στη διαμεσολάβηση σε αριθμούς υποθέσεων. Πέρασαν δέκα χρόνια από τον πρώτο νόμο. Εξαντλήθηκαν, η δικαιολογία της άγνοιας του θεσμού, οι πολεμικές ιαχές των αρνητών της νέας πραγματικότητας,  οι θεωρίες περί μείωσης της δικηγορικής ύλης, η συζήτηση για την  αντισυνταγματικότητα της υποχρεωτικότητας, οι κραυγές περί δήθεν ιδιωτικοποίησης της δικαιοσύνης. Σήμερα εκατοντάδες υποθέσεις πηγαίνουν καθημερινά σε ΥΑΣ και επιλύονται με διαμεσολάβηση, με τη παρουσία δικηγόρων που ομολογούν την αρχική τους επιφύλαξη και βλέπουν πλέον τον θεσμό με τελείως διαφορετική οπτική. Και δεκάδες δικαστές είναι ένθερμοι υποστηρικτές της  Προφανώς κάτι αλλάζει. Ο κόσμος προχωρά και χωρίς αυτούς που θέλουν να μείνουν πίσω. Η διαμεσολάβηση μόλις ξεκίνησε. Θα βοηθήσει τους πολίτες να εμπιστευτούν ξανά με υψηλά ποσοστά μια διαφορετική, πιο σύγχρονη δικαιοσύνη.  Θα είναι πλέον στα καλά νέα κάθε μέρας.

Ο Πέτρος Ζουρδούμης είναι ODR expert, νομικός, οικονομολόγος & διαμεσολαβητής, Γενικός Διευθυντής του ADR point (www.adrpoint.gr), Ιδρυτής του ODReurope και Fellow στο Εθνικό Κέντρο Τεχνολογίας & Επίλυσης Διαφορών των ΗΠΑ.